Γιατί μετράμε τον κοινωνικό αντίκτυπο των ενεργειακών κοινοτήτων;
Τι είναι οι ενεργειακές κοινότητες;
Οι ενεργειακές κοινότητες είναι ένα συνεργατικό μοντέλο (αστικοί συνεταιρισμοί) που επιτρέπει σε πολίτες, Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ) και τοπικές επιχειρήσεις να σχεδιάζουν και να υλοποιούν συλλογικά έργα παραγωγής, διαχείρισης και εξοικονόμησης ενέργειας. Οι ενεργειακές κοινότητες μπορούν να παράγουν καθαρή ενέργεια για πώληση ή ιδιοκατανάλωση, δηλαδή για την κάλυψη των αναγκών των μελών τους. Οι ενεργειακές κοινότητες μπορούν επίσης να δραστηριοποιούνται σε υπηρεσίες και έργα εξοικονόμησης ενέργειας, αποθήκευσης και διαχείρισης ενέργειας, ηλεκτροκίνησης, να παρέχουν στα μέλη τους εκπαίδευση και συμβουλευτική και να σχεδιάζουν δράσεις για την καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας. Μπορούν επίσης να προάγουν την περιβαλλοντική εκπαίδευση, καλλιεργώντας νέους τρόπους σκέψης, συνήθειες και πρακτικές στα μέλη τους και στις τοπικές κοινότητες. Επιπλέον, δίνουν την ευκαιρία στα μέλη αλλά και σε συνεργαζόμενα άτομα να εξοικειωθούν με δημοκρατικές διαδικασίες ενισχύοντας την έννοια του πολίτη και τη συμμετοχή.
Ο αντίκτυπος των ενεργειακών κοινοτήτων
Ως συνεταιρισμοί, οι ενεργειακές κοινότητες διαφέρουν από τους ιδιώτες επενδυτές και τις δημόσιες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην ενέργεια, επιτυγχάνοντας πολλαπλά οφέλη, περιβαλλοντικά, οικονομικά αλλά και κοινωνικά. Ο περιβαλλοντικός αντίκτυπος μιας ενεργειακής κοινότητας ποικίλει ανάλογα με τη δραστηριότητά της. Μια ενεργειακή κοινότητα μπορεί να παράγει ή να καταναλώνει καθαρή ενέργεια, να προσφέρει υπηρεσίες ανακύκλωσης, να προσφέρει λύσεις εξοικονόμησης ενέργειας, να αναπτύσσει μοντέλα αειφορικών μεταφορών, να υλοποιεί περιβαλλοντικά εκπαιδευτικά προγράμματα και να προσφέρει συμβουλευτική σε ζητήματα εξοικονόμησης, ανακύκλωσης κ.λπ.Έτσι, μέσα από τις δράσεις της, μια ενεργειακή κοινότητα αναλαμβάνει ενεργό ρόλο στην απανθρακοποίηση του ενεργειακού μοντέλου, στην προώθηση της κυκλικής οικονομίας και συμβάλλει, επίσης, στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής. Πάνω από όλα, μια ενεργειακή κοινότητα μπορεί να αποτελέσει ένα ζωντανό πυρήνα μέσα στον οποίο τα μέλη της μετατρέπονται σταδιακά από παθητικούς δέκτες πληροφοριών για την κλιματική αλλαγή σε ενεργούς πολίτες που ενημερώνονται και κατανοούν τις σχετικές πολιτικές και καλούνται να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν λύσεις.
Οι ενεργειακές κοινότητες συμβάλλουν, επίσης, σημαντικά στη δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου. Τα μέλη τους εκτός από ιδιοκτήτες-χρήστες, είναι πάνω από όλα πολίτες, που με τη συμμετοχή τους σε συνεργατικά σχήματα, και σε συμπράξεις αυτών, μαθαίνουν πώς να συνεργάζονται, πώς να συναποφασίζουν δημοκρατικά και πώς να συν-δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες, ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες τους. Με άλλα λόγια, οι ενεργειακές κοινότητες αποτελούν εργαστήρια όπου τα μέλη-πολίτες καλλιεργούν έμπρακτα αξίες όπως η αλληλεγγύη, η δημοκρατία, η αυτοβοήθεια, η αυτο-ευθύνη, η ισότητα και η δικαιοσύνη. Η γνώση, η ενδυνάμωση των πολιτών και οι δεξιότητες που αναπτύσσουν διαχέονται από το στενό πλαίσιο των ενεργειακών κοινοτήτων προς την τοπική κοινωνία, αλλά και προς ένα ευρύτερο πεδίο εθνικής κλίμακας. Ο τοπικός χαρακτήρας των ενεργειακών κοινοτήτων αυξάνει την κοινωνική συνοχή των τοπικών κοινωνιών, μέσω της δημιουργίας θέσεων εργασίας, της ανάπτυξης συνεργασιών με τοπικούς φορείς, και της προσφοράς υπηρεσιών με κοινωνικά χαρακτηριστικά. Τέλος, σε παγκόσμιο επίπεδο, οι ενεργειακές κοινότητες πρωτοστατούν στην καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.
Πρωτοβουλία για τη χαρτογράφηση του κοινωνικού αντίκτυπου των ενεργειακών κοινοτήτων
Παρότι ο περιβαλλοντικός και οικονομικός αντίκτυπος κοινοτικών ενεργειακών έργων αναγνωρίζεται επαρκώς και σε μεγάλο βαθμό είναι μετρήσιμος, πρόκληση αποτελεί η αποτύπωση του κοινωνικού τους αντίκτυπου, γενικότερα αλλά και ειδικά στην Ελλάδα. Πολύτιμη, και ευελπιστούμε χρήσιμη, γνώση γύρω από το ζήτημα συγκεντρώθηκε και αναδείχθηκε με διάφορα μέσα στο πλαίσιο του ερευνητικού έργου “Χαρτογράφηση του κοινωνικού αντίκτυπου των ενεργειακών κοινοτήτων”, που υλοποιείται χάρη στην συνεργασία φορέων που υποστηρίζουν την ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων. Πρόκειται για κοινή πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Ενεργειακών Κοινοτήτων REScoop.eu, της Electra Energy coop και του Ιδρύματος Χάινριχ Μπελ, Γραφείο Θεσσαλονίκης –Ελλάδα, ενώ στη συνέχεια την υποστήριξη τους παρείχαν η διεπιστημονική ερευνητική συλλογικότητα P2P Lab καθώς και ο πανελλαδικός φορέας εκπροσώπησης Δέσμη Ενεργειακών Κοινοτήτων.
Από το 2021, οπότε ξεκίνησε το έργο έως και σήμερα (2025), πραγματοποιήθηκαν μια σειρά από δράσεις με θέμα τον κοινωνικό αντίκτυπο των ενεργειακών κοινοτήτων στην Ελλάδα: διαδικτυακό εργαστήριο, δύο εκδόσεις, τρία εργαστήρια σε συνεργασία με ισάριθμες ενεργειακές κοινότητες, συμμετοχές σε συνέδρια, εκδηλώσεις, συγγραφή άρθρων και δημιουργία επικοινωνιακού υλικού για τα social media. Αποκορύφωμα του έργου αποτελεί η δημιουργία πρακτικών εργαλείων για τη μέτρηση του κοινωνικού αντίκτυπου από τα ίδια τα μέλη των ενεργειακών κοινοτήτων, που είναι διαθέσιμα μέσω της ιστοσελίδας ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΟΙΝΗ.
Τα αποτελέσματα της έρευνας αλλά και τα συμπεράσματα από τη χρήση των εργαλείων, ευελπιστούμε να βοηθήσουν ως εξής:
Τα μέλη των ενεργειακών κοινοτήτων να συνειδητοποιήσουν, καταγράψουν και να παρακολουθήσουν τις αλλαγές που επιφέρουν μέσα από τα έργα και τις δράσεις τους τόσο εσωτερικά προς την ίδια την κοινότητα όσο και ευρύτερα, στην τοπική κοινωνία. Επιπλέον θα μπορούσαν να τροφοδοτήσουν μια στρατηγική διαφοροποίησης από τους βασικούς ανταγωνιστές των ενεργειακών κοινοτήτων, κυρίως τυπικά κερδοσκοπικά σχήματα στο πεδίο της ενέργειας αλλά και άλλες ιδιωτικές πρωτοβουλίες που λειτουργούν ψευδώς υπό τη νομική μορφή της ενεργειακής κοινότητας.
Τις αυθεντικές ενεργειακές κοινότητες ευρείας βάσης και ειδικότερα το πανελλαδικό φορέα εκπροσώπησης τους, τη Δέσμη Ενεργειακών Κοινοτήτων, να ασκήσουν αποτελεσματικά και εμπεριστατωμένα δράσεις πολιτικής συνηγορίας (advocacy) με στόχο τη δημιουργία του κατάλληλου ζωτικού χώρου που θα επιτρέπει να αναπτυχθούν αποτελεσματικά. Δεδομένα γύρω από τον αντίκτυπο μπορούν επίσης να αξιοποιηθούν για την προσέλκυση οικονομικών ενισχύσεων ή δωρητών.
Στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών ώστε να συμμετέχουν σε νέα ή υφιστάμενα εγχειρήματα κοινοτικής ενέργειας, όπως και στην προσέλκυση ταλαντούχων και συνεργατών που προτιμούν να σχετίζονται με επιχειρήσεις που παράγουν κοινωνικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Ιστορίες θετικού αντίκτυπου θα μπορούσαν να τραβήξουν το ενδιαφέρον δημοσιογράφων προωθώντας τις ενεργειακές κοινότητες.
Χρήσιμα εργαλεία για την αποτύπωση του κοινωνικού αντίκτυπου
Θέλεις να πάρεις μια εκτίμηση για τον κοινωνικό αντίκτυπο της κοινότητας σου; Συμπλήρωσε το ερωτηματολόγιο!
Θέλεις να εμβαθύνεις περισσότερο και να βελτιώσεις τον αντίκτυπο της κοινότητας σου; Διοργάνωσε ένα εργαστήριο αναστοχασμού!
Θέλεις να διευρύνεις τις γνώσεις σου γύρω από τον κοινωνικό αντίκτυπο των ενεργειακών κοινοτήτων; Ρίξε μια ματιά στη βιβλιοθήκη!